Zambrów – albo Zambrowo, osada miejska, dawniej miasteczko, nad rzeką Jabłonką i strumieniami: Zambrzycą i Prątnikiem, powiat łomżyński (Łomża), gmina i parafia Zambrów, 25 km na południowy wschód od Łomży i 21 km na północ od Czyżewa (stacja drogi żelaznej warszawsko-petersburskiej). Przez miasteczko przechodzi szosa z Warszawy do Białegostoku.

            Jest tu kościół parafialny murowany, synagoga, dwie szkoły początkowe, sąd gminny okręgu czwartego, urząd gminny, urząd pocztowy z telegrafem, apteka, dwóch lekarzy cywilnych i kilku wojskowych, rejent (notariusz), wielkie koszary dla dwóch pułków piechoty, dwa młyny parowe, młyn wodny oraz kilka wiatraków.

           Żyje tu przeszło 4500 mieszkańców (w tym 3000 Żydów). W roku 1800. było tu 81 domów i 564 mieszkańców, w roku 1827. – 96 domów i 886 mieszkańców. Do mieszczan należy 1537 mórg ziemi.

           Targi odbywają się co czwartek.

           Zawiązkiem osady było zapewne targowisko powstałe na wschodnim krańcu puszczy Czerwonego Boru, wśród licznych wiosek osadzonych przez drobną szlachtę.

            Kto i kiedy nadał osadzie prawo miejskie, nie wiadomo.

            Janusz książę na Ciechanowie nadał w roku 1479. miastu dwa jarmarki. Synowie Janusza, dwaj ostatni książęta mazowieccy, dodali w roku 1523. jeszcze  trzy nowe jarmarki.

            W roku 1538., wskutek pożaru, Zambrów stracił swe nadania, wskutek czego król Zygmunt I odnowił je.

            Rozwój osady wiąże się ściśle z targami i jarmarkami, gdyż one ściągają tu z okolicy drobną szlachtę. Stąd też rozwija się tu, jak wszędzie na Mazowszu, wyrób piwa.

          Według lustracji z roku 1564. było tu wtedy 250 domów. W roku 1578. miasto płaciło 12 florenów szosu, od 6 bań gorzałczynach po 24 grosze, od 8 rzemieślników po 15 groszy, od 5 rzeźników po 30 groszy, od 8 piekarzy po 15 groszy, od 2 przekupniów ubogich po 15 groszy. Od 241 warów piwnych w roku ( po 7 „sendi” każdy) po 12 groszy czopowego, co dawało 74 floreny 29 groszy 6 denarów.

          Ogółem było dochodu 105 florenów 23 grosze 6 denarów.

          Miasto miało 36 łanów osiadłych i 4 wójtowskie; miało prawo wyrębu w puszczy królewskiej.

          Wskutek zarazy i głodu w 1575. roku opustoszało w mieście 75 domów.

          Kościół parafialny założony tu został przez książąt mazowieckich w roku 1283. Pierwotnie drewniany, w XV wieku podobno wzniesiony z muru. Kiedy kościół popadł w ruinę w drugiej połowie XVIII wieku, ksiądz Marcin Krajewski, kanonik płocki, proboszcz miejscowy, do nawy murowanej starego kościoła dobudował z drzewa: sanktuarium, kruchty, dach i dzwonnicę. W kościele zachowały się dwa nagrobki: Bartłomieja Laskowskiego, dziedzica Laskowa( zmarłego w 1652.roku; tablica marmurowa z płaskorzeźbami) i Mateusza Krajewskiego, ojca proboszcza. Ksiądz Krajewski obok tych dwu tablic umieścił jeszcze drzewo genealogiczne Krajewskich z portretami.

         W połowie XIX wieku wzniesiono nowy kościół murowany, o dwu wieżach, trzech nawach, w stylu romańskim. Wiadomość o kościele zambrowskim podała „Biblioteka Warszawska” (z roku 1852, tom III).

         Zambrowska parafia dekanatu łomżyńskiego ma przeszło 700 dusz.

         Zambrowska gmina należy do sądu gminnego okręgu czwartego; gmina ma 16 652 morgi obszaru i 10 270 mieszkańców. Wśród ludności zapisanej do ksiąg stałych jest 34 prawosławnych, 31 protestantów i 1652 Żydów.

        W skład gminy wchodzą: Brajczewo-Sierzputy, Chorzele –Jaskółki, Cieciorki-Dąb, Czarnoty-Łętownica, Dębniki_Łętownica, Długoborz, Faszcze-Jabłoń, Gardlino-Dąb, Grabówka, Grochy, Grzymały, Klimasze-Jabłoń, Konopki-Jabłoń, Krajewo-Białe, Krajewo-Borowe, Krajewo-Ćwikły, Krajewo-Korytki, Krajewo-Łętowo, Krajewo-Stare, Laskowiec, Nagórki-Jabłoń, Osowiec, Poryte-Jabłoń, Pruszki-Jabłoń, Rykacze-Sulki, Sasiny-Łętownica, Sędziwoje-Prądnik, Śledzie-Nowe, Tabędź-Kałęczyn, Wądołki, Wdzięków, Wierzbowo-Zambrzyce, Wiśniewo-Dąb, Zagroby-Łętownica, Zakrzewo i Zambrowska Wola.

           W tej liczbie 18 wsi posiada ludność czysto szlachecką, zaś 11 wsi – ludność mieszaną z drobnej szlachty i włościan.

           Zambrowskie leśnictwo rządowe obejmuje w powiatach zambrowskimi ostrowskim 16 600 mórg lasu stanowiącego pozostałość puszczy Czerwonego Boru. Przeważają tu obszary porosłe leśnym młodniakiem.

          Zambrowskie starostwo grodowe, w województwie mazowieckim, ziemi łomżyńskiej, według lustracji z roku 1673. powstało z dawniejszego starostwa łomżyńskiego i obejmowało miasto Zambrów i wsie: Wole Zambrowską i Grabowiec, które z powodu wojen za czasów Jana Kazimierza tak były zniszczone, że lustratorzy znaleźli ledwie ślady ich istnienia.

          Starostwo zambrowskie w roku 1771. posiadał Ignacy Przyjemski opłacając kwarty złotych polskich 62 i groszy 15. Według uchwał sejmowych dwa starostwa grodowe: kolneńskie i zambrowskie, z powodu ich szczupłości, posiadał jeden starosta.

         Powiat zambrowski istniał w XV wieku; w roku 1578. dochód ogólny z poboru różnych podatków wynosił 861 florenów 17 groszy 6 denarów.

               (dane z roku 1866.)